KLINIKA  »  Historia Kliniki i Gastroenterologii krakowskiej

Historia Kliniki Gastroenterologii AM – związana była z tradycją Klinki Chorób Wewnętrznych UJ:

– XVIII w. – pierwsza 12-łóżkowa Klinika Lekarska UJ, kierownicy: prof. A. Badurski,  M.J. Brodowicz, J. Dietl, E. Korczyński.

II Katedra Chorób Wewnętrznych UJ -kierownicy prof.: W. Jaworski, W. Orłowski, T. Tempka, St. Kirchmayer  inni.

– 1969 r. – powstaje Instytut Medycyny Wewnętrznej z Klinikami: Klinika Gastroenterologii – kierownik doc. St. Kirchmayer. 

– 1990 r. – rozwiązano IMW – Klinika stała się niezależną jednostką WL AM Kierownicy: prof. St. Kirchmayer, prof. Józef Bogdał (do I.2005).

– 2005 r. decyzją władz UJ CM i Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie: Kl. Gastroenterologii przeniesiona na ul. Śniadeckich 5 i połączenie 2 jednostek: Katedry Gastroenterologii i Hepatologii z Katedrą Chorób Zakaźnych WL UJ CM – utworzona  Klinika Gastroenterologii i Hepatologii Katedry Gastroenterologii i Hepatologii oraz Chorób Zakaźnych;  kierownik: prof. T. Mach

Zainteresowanie krakowskiego środowiska lekarskiego chorobami przewodu pokarmowego trwa znacznie ponad sto lat. Wspaniałe tradycje fizjologiczne, chirurgiczne i z wywodzącej się z chorób wewnętrznych gastroenterologii, skupiły grono wielu lekarzy zajmujących się chorobami przewodu pokarmowego.

Krakowski Oddział Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii (PTG-E) powstał na bazie Sekcji Gastroenterologii Polskiego Towarzystwa Internistycznego w 1977 r. (Kongres Założycielski PTG-E dnia 17.05.1977 r., z inicjatywy prof. Kornela Gibińskiego, wychowanka AM w Krakowie). Pierwszym prezesem Oddziału był kierownik Kliniki Gastroenterologii Akademii Medycznej im. M. Kopernika (AM) w Krakowie prof. Stanisław Kirchmayer, następnym prof. Józef Bogdał i prof. Tomasz Mach. W 1976 r. Krakowski Oddział Sekcji zorganizował Zjazd Naukowy. W 1989 r. po raz pierwszy organizację kongresu PTG-E w Krakowie powierzono chirurgom krakowskim, pod przewodnictwem prof. Tadeusza Popieli, w dowód uznania zasług tej dziedziny krakowskiej medycyny. Liczba członków Krakowskiego Oddziału PTG-E początkowo wynosiła blisko 200 lekarzy, wyodrębnienie oddziałów Podkarpackiego i Świętokrzyskiego z tut. Oddziału we wrześniu 2006 r. spowodowało znaczne zmniejszenie liczebności członków.

Krakowski Oddział Polskiego PTG-E i jego aktywność jest historycznie związana z działalnością internistów, chirurgów i fizjologów pracujących w AM, a późniejszym (od 12 maja 1993 r.) Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ CM) w Krakowie. Omawiając więc historię PTG-E należy przypomnieć dzieje badań nad chorobami przewodu pokarmowego z perspektywy dziejów krakowskiej interny i gastroenterologii oraz chirurgii i fizjologii.

Historia Kliniki Gastroenterologii AM wiąże się z wieloletnią tradycją rozwoju klinik chorób wewnętrznych UJ. Pierwsza 12-łóżkowa Klinika została utworzona przez profesora Andrzeja Badurskiego (1740-1789) w obrębie Szpitala Św. Łazarza w dzielnicy Krakowa zwanej Wesoła. Nowe pomieszczania dla Kliniki (ul. Kopernika 7) uzyskał kolejny jej długoletni kierownik (1823-1850) prof. Maciej Józef Brodowicz (ur. 1790 zm. 1885). Stworzył on także podwaliny znakomitej krakowskiej szkoły internistycznej. Następnym wielkim reformatorem i klinicystą był prof. Józef Dietl (ur. 1844 zm.1905). Kolejny Kierownik Kliniki Lekarskiej prof. Edward Korczyński (ur. 1844 zm.1905), doprowadził w 1901 roku do oddania nowego budynku dla kliniki chorób wewnętrznych z salą wykładową i zapleczem laboratoryjnym przy ulicy Kopernika 15. Nieco wcześniej rozbudowano Szpital im. Św. Łazarza oddając przy ulicy Kopernika 17 budynek zarządu szpitala i dwa równoległe pawilony dla pacjentów z chorobami wewnętrznymi. Na bazie jednego z nich powstała później I Katedra Chorób Wewnętrznych UJ, a przy ul. Kopernika 15 II Katedra Chorób Wewnętrznych UJ. Kierownikami tych Klinik byli profesorowie: Walery Jaworski, Witold Orłowski, Mieczysław Kubiczek, Tadeusz Tempka, Stanisław Kirchmayer, Zygmunt Hanicki, Józef Latkowski, Leon Tochowicz, Jan Lankosz, Kazimierz Janicki, a w utworzonej w 1950 r. III Klinice Chorób Wewnętrznych – znakomity krakowski hematolog prof. Julian Aleksandrowicz.

Rozwijające się stopniowo węższe specjalizacje chorób wewnętrznych spowodowały, że z dużych Klinik Chorób Wewnętrznych wyodrębniły się liczne wysokospecjalistyczne Kliniki. I tak w 1969 r. decyzją władz AM w Krakowie został powołany Instytut Medycyny Wewnętrznej (IMW) z bazą łóżkową w ramach Państwowego Szpitala Klinicznego (dzisiejszy Szpital Uniwersytecki w Krakowie). Klinika Gastroenterologii powstała więc jako jedna z kilku klinik IMW, a jej kierownikiem został docent Stanisław Kirchmayer.  Z końcem lat 70-tych zdecydowano o przeniesieniu 50-łóżkowej Kliniki z budynku przy ul. Kopernika 15a do nowego pawilonu przy ul. Śniadeckich 10, który był jak na tamte czasy stosunkowo nowoczesny.  W 1990 r. po rozwiązaniu IMW Klinika stała się niezależną jednostką Wydziału Lekarskiego AM w Krakowie.

W dniu 3.01.1999 r. zarządzeniem Rektora UJ utworzona została Katedra Gastroenterologii. Po śmierci prof. Józefa Bogdała (13.01.2005 r.), decyzją władz UJ CM (Zarządzenie Rektora UJ z dnia 9.05.2005 r.) i Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie (Zarządzenie Dyrektora SU z dnia 27.12.2005 r.), Klinika Gastroenterologii została przeniesiona do budynku Kliniki Chorób Zakaźnych przy ul. Śniadeckich 5 i po połączeniu dwóch jednostek UJ CM (Katedra Gastroenterologii i Katedra Chorób Zakaźnych) powstała Katedra Gastroenterologii i Hepatologii oraz Chorób Zakaźnych Wydziału Lekarskiego UJ CM z 72-łóżkowym Oddziałem Klinicznym Klinik Gastroenterologii i Hepatologii oraz Chorób Zakaźnych Szpitala Uniwersyteckiego.

Pierwszym kierownikiem Kliniki Gastroenterologii AM był znakomity hematolog i gastroenterolog, uczeń prof. Tadeusza Tempki, prof. dr hab. med. Stanisław Kirchmayer. Zasługą profesora było stworzenie ośrodka naukowego zajmującego się chorobami wątroby, szczególnie o etiologii alkoholowej, etiopatogenezą choroby wrzodowej, prowadzono pionierskie badania nad patogenezą chorób żołądka, w tym udziałem prostaglandyn. Profesor opiekował się habilitacjami dwóch swoich uczniów: Dr med. Andrzeja Tarnawskiego i Dr med. Józefa Bogdała. Prof. Andrzej Tarnawski w 1980 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie został profesorem medycyny na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine.

Po odejściu prof. S. Kirchmayera na emeryturę, Kierownikiem Kliniki został w 1986 r. docent i późniejszy profesor Józef Bogdał, który kierował Kliniką aż do śmierci (13.01.2005 r.). Prof. Józef Bogdał studiował w AM w Krakowie, stopień doktora nauk medycznych uzyskał w 1971 r., doktora habilitowanego w 1982 r., profesora w 1995 r. Odbył staż naukowy w II Klinice Chorób Wewnętrznych AM w Hradec Kralowe w Czechosłowacji. Był specjalistą II stopnia z chorób wewnętrznych (1970 r.), był konsultantem wojewódzkim do spraw gastroenterologii. Badania naukowe Profesora dotyczyły głównie patologii wątroby, w tym polekowej i poalkoholowej, zaburzeń immunologicznych w chorobach wątroby, wpływu leków i alkoholu na górny odcinek przewodu pokarmowego, choroby wrzodowej, zjawiska gastroprotekcji, zmian patologicznych w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit. Był autorem ponad stu publikacji naukowych, brał czynny udział w wielu zjazdach i kongresach, był członkiem TIP i PTG-E. Wykształcił wielu lekarzy chorób wewnętrznych i gastroenterologii. Wiele czasu poświęcił pracy społecznej dla środowiska medycznego, był skromnym i cenionym lekarzem.

Korzenie krakowskiej gastroenterologii sięgają czasów końca XIX i początku XX wieku. Z końcem XIX wieku, kierownikiem ówczesnej Kliniki Lekarskiej UJ został w 1874 r. prof. Edward Korczyński (ur. 1844 zm. 1905), po ustąpieniu z tego stanowiska wspaniałego lekarza i naukowca prof. Józefa Dietla. Prof. Korczyński doprowadził Klinikę do rozkwitu, zwiększył liczbę łóżek szpitalnych, unowocześnił metody badania i leczenia i w 1901 r. przeniósł Klinikę ze starego gmachu przy ul. Kopernika 7 do nowego budynku przy ul. Kopernika 15. Działalność naukowa prof. Korczyńskiego obejmowała kilka dziedzin medycyny wewnętrznej, w tym gastrologię. Zapoczątkował obserwacje nad zależnością substancji chemicznymi zawartości żołądka a morfologicznymi zmianami jego błony śluzowej.

Następcą prof. Korczyńskiego w Klinice Lekarskiej UJ był jego uczeń, prof. Walery Jaworski (ur. 1849 zm. 1924). Studiował medycynę na UJ i na UJ uzyskał habilitację w 1883 r. i został pierwszym w Polsce docentem chorób narządu trawienia. W latach 1889-1919 był profesorem w Klinice Lekarskiej UJ, od 1906 r. został jej kierownikiem. Położył naukowe podwaliny w medycynie polskiej pod nowy wówczas dział nauk klinicznych, jakim jest gastrologia. Niektóre z odkryć dokonanych przez prof. Jaworskiego na trwałe weszły do chorób wewnętrznych. Z tego powodu uznany został za twórcę krakowskiej szkoły chorób żołądka i za ojca gastrologii polskiej. Do chwili rozpoczęcia przez Jaworskiego w klinice działalności naukowej medycyna wewnętrzna, opierając się tyko na badaniu objawów podmiotowych, znała jedynie trzy choroby żołądka: nieżyt, wrzód i raka. Jaworski był autorem licznych prac doświadczalnych. Sondę żołądkową, którą już dawniej wprowadzono do celów leczniczych, użył jako pierwszy w celach doświadczalnych i rozpowszechnił w klinice. Jego badania czynnościowe pozwoliły na poznanie wielu patologii żołądka.

Ważnym odkryciem, mającym duże znaczenie również i obecnie w diagnostyce klinicznej chorób żołądka, było odkrycie przez prof. Jaworskiego w 1889 r. w treści żołądka spiralnych pałeczek bakteryjnych, charakterystycznych dla tej choroby. Bakterie te nazwał Vibrio rugula i stwierdził ich obecność w osadzie treści żołądkowej obok laseczników, mikroków i grzybów. Prof. Jaworski opublikował swoje spostrzeżenia w 1899 r. w książce Pt. „Podręcznik chorób żołądka”. Wydawca Dzieł Lekarskich 1899: 30-47. Sugerował, że bakterie Vibrio rugula mogą powodować choroby układu trawienia..

Późniejsze badania potwierdziły obecność bakterii spiralnych w żołądku, a dopiero w 1983 r. dwaj uczeni australijscy Waren i Marshall dowiedli, że w błonie śluzowej żołądka mogą być obecne bakterie spiralne, później nazwane Helicobacter pylori, zdolne do wywoływania zmian zapalnych żołądka.

Wiele chorób zostało przez Jaworskiego opisanych, jak np. po raz pierwszy opisany i wyodrębniony w 1884 r. kwaśny nieżyt żołądka. Duże znaczenie w piśmiennictwie światowym miała praca kliniczna (wspólnie z Korczyńskim), dotycząca patogenetycznego powiązania nadmiernego wydzielania soku żołądkowego z wrzodem żołądka oraz roli, jaką w tym schorzeniu odgrywa kwaśny nieżyt żołądka. Duże znaczenie miały również jego badania dotyczące czynności żołądka po resekcji i gastroenterostomii z powodu raka i wrzodu. Wyniki tych badań opublikował z wielkimi chirurgami krakowskimi Ludwikiem Rydygierem (1850-1920) i Alfredem Obalińskim (1843-1898). Prowadzone badania i spostrzeżenia kliniczne pozwoliły prof. Jaworskiemu na dokonanie pierwszej ogólnej klasyfikacji chorób żołądka, wyodrębniającej choroby czynnościowe (zwane nerwicami) oraz organiczne ostre i przewlekłe. Ukoronowaniem jego badań było wydanie pierwszego polskiego podręcznika z zakresu gastrologii pt. Zarys patologii i terapii chorób żołądka (Warszawa 1889 r.). Prof. Jaworski był też pierwszym w Krakowie i jednym z pierwszych w świecie lekarzy, który zastosował diagnostykę rentgenowską w gastrologii. W 1919 r. przeszedł na emeryturę kontynuując swoje obserwacje kliniczne z zakresu gastroenterologii.

Prof. Tadeusz Tempka (1885-1974) był profesorem chorób wewnętrznych UJ i AM w Krakowie w latach 1928-1974. Główne zainteresowania prof. Tempki koncentrowały się na hematologii i balneologii. W jego klinice habilitowało się wielu lekarzy specjalistów z zakresu hematologii i innych dziedzin medycyny wewnętrznej. Z tej też szkoły wyszli kolejni profesorowie krakowskiej interny, m.in. Julian Aleksandrowicz oraz Stanisław Kirchmayer. Prof. Stanisław Kirchmayer (1915-1974) był pierwszym kierownikiem Kliniki Gastroenterologii AM w Krakowie.

Ttwórcą krakowskiej i polskiej szkoły fizjologicznej był prof. Napoleon Nikodem Cybulski (1854-1919). Studiował od 1875 r. w Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu, potem w 1884 r. przeniósł się do Krakowa, do Katedry i Zakładu Fizjologii przy Wydziale Lekarskim UJ. W latach 1885-1919 był profesorem fizjologii UJ, był też dziekanem Wydziału Lekarskiego i rektorem UJ. Prowadził pionierskie badania z zakresu neurofizjologii i fizjologii trawienia. Z chirurgiem Janem Mikuliczem-Radeckim opublikował pracę pt. „O fizjologicznym zachowaniu się przełyku i mechanizmie połykania”. W roku 1907 wspólnie z Tarchanowem wydał w „Lwowskiem Tygodniku Lekarskim” pracę pt. „Kilka słów w sprawie jadów w jelicie prawidłowym”.

            Kolejnymi profesorami fizjologii w krakowskiej AM byli prof. Kaulbersz, doc. Wincenty Wcisło i najsłynniejszy polski fizjolog zajmujący się przewodem pokarmowym – prof. Stanisław Jan Konturek. Prof. S. Konturek studiował na Wydziale Lekarskim AM w Krakowie. Na tej Uczelni uzyskał stopień dr n. med. uzyskał w 1960 r., habilitację w 1963 r. i tytuł profesora w 1969 r. Był kierownikiem Instytutu Fizjologii AM w Krakowie, dziekanem UJ CM i prorektorem UJ ds. CM w Krakowie. Profesor Konturek zajmował się badaniami nad fizjologią i patologią układu pokarmowego, zwłaszcza zapaleniem żołądka i chorobą wrzodową, regulacją wydzielania żołądkowego oraz nad zakażeniem Helicobacter pylori. Opublikował kilkaset prac naukowych, jest autorem wielu podręczników akademickich, aktywnie uczestniczy w komitetach naukowych: Nauk Fizjologicznych PAN, wydziału lekarskiego PAU, wydziału Nauk Medycznych PAN oraz wielu międzynarodowych organizacjach naukowych. Następcą prof. S. Konturka jest obecny Kierownik Katedry Fizjologii Prof. Wiesław Pawlik, były Dziekan Wydziału Lekarskiego UJ CM i Prorektor UJ ds. CM.

 Napisano na podstawie danych dostępnych w Internecie dnia 12.03.2009 r.

Prof. dr hab. med. Tomasz Mach